Obecnie na łodziach nurkowych trudno nie zobaczyć bardzo charakterystycznych butli Nitrox z zielonymi i żółtymi paskami. Sygnalizują one, że ktoś na pokładzie nurkuje z nitroksem, zwanym także wzbogaconym powietrzem, powietrzem wzbogaconym w tlen, EAN, EANx lub po prostu „nitroksem” w skrócie. Jest on używany w nurkowaniu rekreacyjnym już od kilu dekad, a każda większa organizacja nurkowa ma opracowany kurs szkoleniowy do nurkowania z nitroxem.

Podobnie jak inne elementy wyposażenia oraz wiedza – nitroks jest narzędziem, które może być skuteczne, gdy jest właściwie używane, ale niebezpieczne, jeśli nie przestrzega się zasad. Jego celem jest wydłużenie czasu nurkowania bezdekompresyjnego, dzięki czemu masz dłuższe nurkowania i / lub krótsze przerwy powierzchniowe, o ile oczywiście zapas gazu na to pozwala. Z drugiej strony obniża limity głębokości i może powodować inne obawy (mało uzasadnione), których nie mają osoby nurkujące z wykorzystaniem powietrza w granicach nurkowania rekreacyjnego.

Co to jest Nitrox?

W kategoriach nurkowania rekreacyjnego wzbogacony nitroks powietrzny (EANx) odnosi się do każdej mieszaniny azotu i tlenu z większą zawartością tlenu niż 21 procent (znajdującego się w normalnym powietrzu). Mieszanki z 32 procent i 36 procent tlenu są uważane za standardowe. W ich przypadku usłyszysz o Nitrox 32 (lub 36) lub EAN32 (lub 36) ewentualnie o Nx32 (lub 36).

Aby wyraźnie odróżnić butle z nitroxem od  butli z powietrzem, butle wypełnione EAN są oznaczone żółtą i zieloną opaską na górze, tuż pod koroną. Na etykiecie na butli powinniśmy zapisać udział procentowy tlenu w mieszance. Jest to bardzo ważne, ponieważ zawartość tlenu wpływa na limity głębokości i czasu nurkowania bezdekompresyjnego.

Jak działa EAN Nitrox?

Wzbogacone powietrze ma więcej tlenu niż powietrze, co zmniejsza udział procentowy azotu w mieszaninie oddechowej. W rezultacie wdychasz mniej azotu podczas nurkowania, niż w trakcie używania zwykłego powietrza.
Wszyscy powinni pamiętać z kursu Open Water Diver, że podczas nurkowania ciśnienie wody powoduje rozpuszczanie się azotu w krwiobiegu i tkankach. Im wyższe ciśnienie (głębsze nurkowanie) i im więcej czasu pod ciśnieniem (czas denny), tym więcej azotu rozpuszcza się w organizmie. Jeśli pojawi się zbyt dużo rozpuszczonego azotu w tkankach, mogą powstać pęcherzyki powodujące chorobę dekompresyjną (DCS). Pozostawanie w granicach nurkowania rekreacyjnego pozwala na uzyskanie na tyle małej ilości rozpuszczonego azotu, aby możliwe było bezpośrednie wynurzenie na powierzchnię (ale o ile to możliwe z wykonaniem przystanku bezpieczeństwa). Jeśli nurek przekroczy ten limit (podobnie jak nurkowie techniczni i komercyjni), musi wykonać obowiązkowe przystanki dekompresyjne na kilku głębokościach, aby utrzymać ryzyko DCS na niskim poziomie. Z wykorzystaniem nitroksu można jednak wydłużyć czasy bezdekompresyjne dla danej głębokości.

Ponieważ absorbujesz mniej azotu, to mniej rozpuszcza się w twoim ciele, pozwalając na dłuższy limit bezdekompresyjny. Można to obliczyć za pomocą równoważnej głębokości powietrza (EAD), o czym będziesz się uczył na kursie Nitrox 😊.

Zalety nurkowania z Nitroxem

Najlepsze zastosowanie nitroksu pod względem wydłużenia czasu nurkowania to  zakres od ok. 15 do 30 metrów. Dla nurkowań płytszych niż 15 metrów czas bezdekompresyjny jest często tak długi, że wcześniej opróżnisz butlę, niż skończy Ci się limity nurkowania. Korzystając z EANx36 na głębokości 20 metrów, limit czasu wynosi ok. 80-90 minut (w zależności od algorytmu u ustawień komputera) dla pierwszego nurkowania, więc zdecydowanie będzie Cię ograniczał  zapas gazu, a nie limit czasu bezdekompresyjnego.

Wiesz, że należy nurkować konserwatywnie, ale zwiększając limity, dzięki wykorzystaniu nitroxu, możesz nurkować dłużej i mimo tego nawet podnosić swoje bezpieczeństwo.

Do tej pory skupialiśmy się na redukcji azotu w mieszaninach nitroxowych. Korzystanie z nitroxu ma jednak drugą intersująca cechę – ma więcej tlenu. Pociąga to za sobą pożądane i niepożądane konsekwencje, o tych drugich za chwilę.  Więcej tlenu oznacza, że nasz organizm może więcej go zmetabolizować jeśli ma taką potrzebę. Kiedy trzeba włożyć trochę więcej wysiłku w machanie płetwami lub przy głębszych nurkowaniach, gdy gaz robi się coraz gęstszy i każdy oddech wymaga od nas więcej energii, dobrze jest mieć więcej tlenu w każdym wziętym oddechu, aby nie wpaść w zadyszkę.

Jeśli nasz organizm ma głód tlenu, zaczynamy szybciej oddychać (a więc również płycej) i następuje szybka retencja dwutlenku węgla. Jest to zjawisko, którego chcemy unikać, może ono doprowadzić do zatrucia tym gazem i silnego obniżenia bezpieczeństwa naszego nurkowania.

Tak więc korzystanie z nitroxu, nawet na płytkich nurkowaniach i nie będących nurkowaniami powtórzeniowymi ma duży sens. Zarówno (a może przede wszystkim) w Polsce i innych podobnych wodach, jak i w ciepłych krajach nurkując 1 – 2 razy dziennie nadal  korzystamy z dobrodziejstw nitroxu.

Niebezpieczeństwa związane z nurkowaniem z Nitroxem

Tak jak wcześniej wspomniano korzyść nie przychodzi bez pewnych kosztów. Tlen, choć użyteczny i niezbędny do życia, może stać się niebezpieczny w wysokich stężeniach. Nazbyt wiele tlenu pod ciśnieniem wpływa na ośrodkowy układ nerwowy. Określane jest to jako toksyczność tlenowa i może powodować takie objawy jak skurcze mięśni, zaburzenia widzenia, dzwonienie w uszach, nudności, senność, drażliwość i zawroty głowy, przy czym skurcze mięśni są najpoważniejsze podczas nurkowania.

Przypadki toksyczności tlenowej są niezwykle rzadkie w nurkowaniu, ale jeśli zdarzają się pod wodą, to dzieje się to bez ostrzeżenia i prowadzi do utonięcia, w wyniku wypadnięcia automatu podczas drgawek.

Każde stężenie procentowe tlenu może powodować toksyczność tlenową, jeśli zanurzysz się wystarczająco głęboko. Również oddychając powietrzem – żeby to się stało trzeba byłoby znacznie przekroczyć granice głębokości nurkowania rekreacyjnego. W przypadku nitroksu granica ta  przesuwa się w obszar głębokości nurkowania rekreacyjnego.

Im więcej tlenu w mieszaninie gazu, tym ta granica jest płycej. Wynika to z osiągnięcia granicznych wartości ciśnienia parcjalnego tlenu. To jest jedno z ważniejszych zagadnień omawianych w trakcie kursu Enriched Air Diver. W ten sposób certyfikowani nurkowie EANx potrafią określać bezpieczne granice głębokości w zależności od mieszanki oraz zarządzać ekspozycją na tlen.

Czego Nitrox nie zrobi?

Pewna część nurków traktuje wzbogacone powietrze jako niemal panaceum na wiele problemów związanych z nurkowaniem. Tak nie jest, więc poświęćmy chwilę, aby obalić kilka mitów.

Mit 1 – Używanie nitroxu oznacza, że mniej prawdopodobne jest, że dostaniesz narkozy gazowej.

Brzmi to rozsądnie, ale tylko pozornie. Jeśli azot powoduje narkozę i oddychasz mniej, powinieneś mieć mniejszą narkozę. Problem polega na tym, że, tlen ma taki sam potencjał narkotyczny jak azot (dlatego obecnie używa się określenia narkoza gazowa, a nie narkoza azotowa). Wartość prewencyjna nitroksu jest „bardzo mała, tak marginalna, że myślę, że należy ją pominąć” – pisze dr Peter Bennett w rozdziale o narkozie gazu obojętnego w The Physiology and Medicine of Diving.

Mit 2 – Zmniejsza zużycia gazu.

To też brzmi rozsądnie. Jeśli w każdym oddechu jest więcej tlenu, prawdopodobnie nie musisz brać kolejnego tak szybko, a wskaźnik zużycia gazu jest niższy. Niestety, nie działa to w ten sposób, ponieważ większość tlenu, którym oddychasz, i tak jest wydychana nieużywana. To, co jest czynnikiem inicjującym następny oddech, to potrzeba wydychania dwutlenku węgla, a na to nie ma wpływu mieszanka oddechowa. Jednakże, tak jak wcześniej wspomniano, przy dużym wysiłku większy udział tlenu może być pomocny i potrzebny.

Mit 3 – Nitrox pozwala nurkować z mniejszym zmęczeniem.

Teoria ta mówi, że praca odgazowywania azotu jest główną przyczyną zmęczenia nurkowaniem, więc mniejsza jego zawartość powinna sprawić, że będziesz mniej zmęczony. Wielu nurków korzystających z nitroksu przekonuje, że to prawda, ale Bennett przytacza badanie, które udowodniło fałszywość tej tezy. Nurkowie dostali nieoznakowane butle, jedna grupa nurków otrzymała nitroks, inna otrzymała powietrze, wszyscy zostali później zapytani jak się czują. „Nie było różnicy”, mówi Bennett. „To efekt placebo.”
Jednakże w przypadku nurkowania w trudniejszych warunkach (zimna woda, większy wysiłek fizyczny) pozwoli na zaspokojenie większego „głodu tlenowego” naszego organizmu.

Mit 4 – Możesz nurkować głębiej ze wzbogaconym powietrzem.

Niektórzy nurkowie uważają, że te zielono-żółte cylindry wyglądają poważnie i „technicznie” i kojarzą to z głębokim nurkowaniem. Jak już pewnie wiesz, EANx dla nurkowania rekreacyjnego obniża maksymalną głębokość nurkowania, a konsekwencje za przekroczenie jej mogą być bardzo poważne. Nurkowie techniczni używają EANx do dekompresji w płytszym zakresie, po wynurzeniu się z fazy dennej nurkowania. Być może jest to jeden z powodów, dla których niektórzy uważają, że jest to gaz do głębokiego nurkowania.

Nitrox i bezpieczeństwo sprzętu rekreacyjnego

Praktycznie wszystkie organizacje, w tym Narodowa Administracja Oceaniczna i Atmosferyczna (NOAA) twierdzą, że standardowy sprzęt do nurkowania może być używany do stężeń tlenu do 40 procent. Ponieważ jest to również maksymalny limit rekreacyjny dla nurkowania nitroksowego, nigdy nie było specjalnego sprzętu do nurkowania w ramach limitów rekreacyjnych z wykorzystaniem nitroksu. Niektórzy producenci mogą stosować bardziej konserwatywną regułę i zawsze należy postępować zgodnie z zaleceniami producenta dotyczącymi danego sprzętu.

Wbrew powszechnemu przekonaniu tlen nie pali się. Zwiększa jednak palność wszystkiego, z czym się styka – im wyższe stężenie tlenu, tym większość substancji zapala się łatwiej, a pali się cieplej i szybciej. Z tego powodu butle do nurkowania z nitroxem powinny spełniać inne normy czystości i być odpowiednio oznakowane.

Nitrox to cenne narzędzie. Naucz się jak z niego korzystać.

Kurs Enriched Air Diver obejmuje naukę eLearning lub z podręcznika, którą można ukończyć w ciągu kilku krótkich godzin. Wykład odbywa się zwykle w ciągu jednego popołudnia. Przy okazji daje możliwość praktycznego zastosowania wiedzy – jak przeanalizować mieszankę w butli, ustawiać właściwie komputer nurkowy na odpowiednią mieszankę nitroksu i odpowiednio opisać swoją butlę nurkową z pomocą instruktora.